VOZ Magazine spreekt met Staatssecretaris Blokhuis van het ministerie van VWS over preventie en de wegen om het verschil te gaan maken. Preventie wat leidt tot meer gezondheid en welzijn wordt door velen onderschreven, maar hoe kom je nu sneller bij dat doel? Blokhuis heeft een scherpe visie daarop, probeert slimme en eigentijdse verbindingen te leggen met andere domeinen en partijen binnen en buiten het publieke domein. Hij bouwt door op wat al bereikt is. Hij is gedreven om ruimte te zoeken én te nemen, om het nog niet gerealiseerde sneller en dichterbij te brengen. Oude wijn in nieuwe zakken? Of echt een keerpunt in de lange geschiedenis van de volksgezondheid van nu en de toekomst?
De overbodige openingsvraag stel ik toch maar: preventie is onderdeel van uw portefeuille. Waarom is preventie zo belangrijk voor het departement dat vooral met de gezondheidszorg bezig is?
Blokhuis: “Sterker nog, het is het departement van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Als je kijkt naar de 4 jaarlijkse toekomstverkenningen van het RIVM dan zie je dat Nederland het relatief best goed doet op het terrein van gezondheid en zorgstelsel en dat we mondiaal in de top zitten. Het gaat dus heel goed, maar er is ook nog een flink aantal lastige, hardnekkige punten. Het RIVM brengt goed in beeld waar de grootste schadelastpunten zitten qua aandeel van de zorgkosten, maar ook in gezondheid en levensvreugde van mensen. Als we niet meer aan de voorkant van de zorg gaan zitten, lopen we nog grotere risico’s. Ik noem alleen maar de schade, ellende en overlast door roken en overgewicht”.
“Wij hebben een dure maatschappelijke plicht.”
Blokhuis gaat verder: “Maatschappelijk en in de persoonlijke levenssfeer. 20.000 doden door roken, wat moet ik nog meer zeggen dan dit feitelijke getal nog afgezien van het persoonlijk leed en verloren levensjaren en gemiste levenskwaliteit? Dat kunnen we niet onaangeroerd voorbij laten gaan. Daarnaast weten we ook dat toenemend overgewicht enorm effect heeft op hoe vaak mensen problemen krijgen met diabetes II en hart- en vaatziekten. Dit kabinet maakt echt een heel nieuwe beweging. We leggen veel meer nadruk op het voorkomen van gezondheidsproblemen. Dat doen we op allerlei manieren. Bijvoorbeeld door het mogelijk te maken dat de zogenaamde Gecombineerde Leefstijl Interventie nu in het zorgverzekeringspakket zit. Maar ook met alle nieuwe plannen in het Nationaal Preventieakkoord – over het tegengaan van roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik – die in oktober het licht zullen zien. De vrijblijvendheid gaat er af”.
Hoeveel steun ervaren jullie voor deze koerswijziging op preventiegebied?
Blokhuis: “Laat ik benadrukken dat eerdere kabinetten hier ook op stuurden. Maar dit kabinet kon daardoor een stap verder zetten en wij worden daarin gesteund door een brede maatschappelijke beweging. Alles is Gezondheid… is zo’n beweging, waarin partijen afspraken maken om gezamenlijk acties te ondernemen. Zij brachten en brengen een beweging op gang die moet leiden tot een gezonder en vitaler Nederland”.
Breed gedragen beleid intensiveren
Blokhuis: “Maar ook GGD Nederland, de SER en anderen drukken nu heel hard op meer investeren in preventie, de voorzorg. En dat heeft er ook toe geleid dat de onderhandelaars bij het huidige regeerakkoord aangaven dat er veel meer werk van gemaakt moet worden”. “Het is in ieder geval een beweging in de goede richting. We willen met onze speerpunten de mensen ondersteunen de goede keuzes te maken. Die speerpunten zijn niet roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik. Veel mensen zien door de bomen het bos niet meer. We willen de mensen faciliteren bij het makkelijker maken van bewuste en goede keuzes. En dan kunnen we ze helpen door in ieder geval al in de producten modificaties aan te brengen, waardoor zout en suiker sterk dalen. Albert Heijn bijvoorbeeld neemt nu zelf initiatieven bij de eigen pizza’s, die met minder zout dan de andere bekende producenten wordt gemaakt. Daarnaast gaan ze de komende jaren naar eigen zeggen 1 miljard minder suikerklontjes in hun producten stoppen”, geeft Blokhuis aan.
U bent dus heel expliciet in wat het kabinet wil en hoe u dat aanvliegt!
Blokhuis: “Ja dat klopt, we zijn als bewindslieden ingehuurd om met agendasetting bezig te zijn. Ik zie bij de drie thema’s van het preventie-akkoord overigens dat we soms als overheid links en rechts worden ingehaald. Als men mij vraagt wat ik ervan vind om de energiedrankjes onder een bepaalde leeftijd te verbieden en ik ben wat voorzichtig, word ik de week erna ingehaald door Aldi en Lidl die er gewoon beleid van maken en het niet meer gaan verkopen onder die leeftijdsgrens. Dat zijn mooie bewegingen. Nu is het zaak om van die grote hoeveelheid individuele initiatieven een grote beweging te maken die de hele samenleving raakt”.
Het beleid is dus gestoeld op “en de peen, en de preek en de zweep”. Instrumenten die de overheid kan gebruiken bij het bevorderen van het gezonde en bewuste gedrag. De peen van het voorlichten en verleiden, de preek als wat duwend en directief richting geven en leiden en de zweep als metafoor voor geboden en verboden.
Blokhuis: “Dat vind ik een mooie beeldspraak, maar ik wil direct daaraan toevoegen dat ik zoveel mogelijk met die ‘peen’ wil werken. Mensen verleiden de goede keuzes te maken. Die zweep kan ook op tafel komen maar het hoeft niet. Als producenten bijvoorbeeld zelf verregaande stappen nemen om hun producten gezonder te maken door minder suiker toe te voegen aan de producten”.
“Dat debat voeren we dus ook met de maatschappelijke partners. Met de vraag welke stappen men bereid is te zetten en welke niet. Ik kan het beleidsinstrumentarium dan aanvullend inzetten waar het moet. En producenten hoeven in de concurrentie onderling geen schade te lijden als ze allemaal zelf de producten zo aanpassen dat er sprake is van aanzienlijke gezondheidswinst. Het speelveld is dan voor een ieder hetzelfde.
Eigen verantwoordelijkheid, gelijk speelveld
Hoe verleiden jullie dan producenten van genotsmiddelen, dranken en voeding?
Blokhuis: “Wij hebben ook het goede voorbeeld van Lidl gezien rond het stoppen van verkoop tabaksproducten uiterlijk 2022. In Nederland is het de eerste supermarkt die dat besloten heeft, om in alle filialen het niet meer in het schap te hebben. Dat was voor mij de trigger de andere grotere bedrijven uit te nodigen en te vragen: ‘Wanneer gaan jullie dat doen, het goede voorbeeld volgen? Het is niet meer van deze tijd om tabak te verkopen. Ik kijk met grote interesse naar bijvoorbeeld IJsland waar de jongeren zeggen: roken is niet van deze tijd. Roken is voor oude mensen, het is totaal niet cool”.
“Gezond eten en gezond leven moeten we niet zien als een straf maar juist ook als een vehikel om gelukkig te worden.” – Blokhuis
Maar nu de verbinding van preventie met zorg, welzijn en andere domeinen?
Blokhuis: “Natuurlijk is preventie om meer gezondheid en gezondheidswinst te boeken niet het exclusieve domein van mijn portefeuille of van dit departement. Zo is er vanaf 2019 meer ruimte voor preventieve gezondheidszorg vanuit het basispakket van de zorgverzekering. Huisartsen kunnen mensen met een gezondheidsrisico door overgewicht verwijzen naar een zogenaamde gecombineerde leefstijl interventie (GLI). Aanbieders van een GLI-programma kunnen de kosten daarvan declareren bij de zorgverzekeraar. Mijn collega minister Bruins voor Medische Zorg en ik verwachten hiermee dat meer aandacht voor preventie zal leiden tot minder beroep op andere vormen van zorg en meer participatie”.
Zoeken en aangaan slimme verbindingen
Blokhuis: “Wij kijken niet alleen binnen de muren van dit departement. Nederlanders worden steeds ouder, de jaren in gezondheid nemen toe, maar de verschillen tussen mensen met een hoge opleiding en inkomen versus mensen met een lage opleiding en laag inkomen zijn hoog: ongeveer 15 jaar aan gezonde levensjaren. Dat verschil wil ik verkleinen. Dat is al een gevecht van vele jaren, en links en rechts is daar breed draagvlak voor. Het is dus zeker niet alleen een feestje van VWS, maar ook van overige beleidsdomeinen en bewindslieden van andere departementen”. Blokhuis vervolgt: “Zo werk ik bijvoorbeeld op het terrein van de schuldhulpverlening
samen met staatssecretaris Van Ark van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De mensen die daar mee te maken hebben, roken bijvoorbeeld meer dan gemiddeld en hebben vaker dan gemiddeld te maken met overgewicht. Dus dan is het goed om juist vanuit verschillende beleidsterreinen samen op te trekken voor deze mensen. Als het ons lukt om mensen gezonder te laten leven, heeft dat ook invloed op hoe ze kunnen meedoen in de samenleving.”
Feest, geen straf
Blokhuis sluit desgevraagd af met: “Gezond eten en gezond leven moeten we niet zien als een straf maar juist ook als een vehikel om gelukkig te worden. Dat ligt heel dicht ook bij mijzelf. Korter kan ik het eigenlijk niet zeggen. Of nee, ik kan het nog korter zeggen: gezond leven is geen straf maar een feestje!”.
Achtergrond informatie:
Drs. Paul Blokhuis (1963) is vanaf oktober 2017 Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in het kabinet-Rutte III. Hij is belast met onder andere de portefeuilles preventie, geestelijke gezondheidszorg, maatschappelijk opvang en de maatschappelijke diensttijd.
Tekst: Hans de Goeij. Fotografie: Marcel Israel
